Projekt kwestionariusza
Dobre zaprojektowanie kwestionariusza jest dużą umiejętnością, gdyż nawet sposób sformułowania pytania może nasuwać stronniczą odpowiedź. Pytania muszą być możliwie jak najprostsze, jednoznaczne i napisane językiem zrozumiałym dla respondentów o różnym poziomie inteligencji. Ułożenie neutralnego pytania jest zaskakująco trudne. Można na przykład zadać następujące pytania:
a) Czy uważasz, że rząd hiszpański powinien pozwolić na picie alkoholu na plaży?
b) Czy uważasz, że rząd hiszpański powinien zabronić picia alkoholu na plaży?
Testy wykazały, że użycie słowa „zabronić” zamiast „pozwolić” sugeruje większy poziom kontroli, co z kolei sprawia, że respondenci mniej chętnie udzielają twierdzącej odpowiedzi na pytanie b.
Władze transportowe chciały poznać opinie respondentów, czy należy wydzielić specjalne pasy dla autobusów podczas godzin szczytu. Zadały więc następujące pytanie:
Czy jesteś za przyznaniem specjalnego priorytetu autobusom w godzinach szczytu ?
Wśród osób udzielających odpowiedzi 62% było „za”. Na pytanie jednak:
Czy jesteś za przyznaniem autobusom specjalnych preferencji w godzinach szczytu, czy też znają być one traktowane tak samo jak inne samochody?
odpowiedzi „za” było tylko 40%.
Projektujący kwestionariusze muszą również unikać pytań, które są:
• niejasne,
• niejednoznaczne,
• zawierają podwójne przeczenie (co sprawia, że trudniej je zrozumieć),
(• testują pamięć respondentów,
• sugerują respondentom odpowiedź.
Podam teraz przykłady pytań, których należy unikać lub które należy inaczej sformułować, aby uzyskać poprawne odpowiedzi.
1. Podczas swojej ostatniej podróży zagranicznej jak dużo Pan (Pani) wydawał(a) przeciętnie dziennie w barze swojego hotelu?
Jest to test pamięciowy. Pytanie to można zadać osobom powracającym z urlopu lub w ostatnim dniu podróży, ale nawet wtedy w najlepszym wypadku pytający uzyska jedynie bardzo ogólne szacunki.
2. Czy dba Pan (Pani) wystarczająco o swoją rodzinę i zapewnia jej wystarczające ubezpieczenie podczas urlopu?
Pytanie podchwytliwe. Kto odpowie „nie”?
3. W jakim stopniu ubrania, które Pan (Pani) nosi na wakacjach, są podobne do ubrań, które Pan (Pani) nosi w domu?
Pytanie niejasne. W jakim celu jest zadawane to pytanie? Zostaną udzielone podobnie niejasne odpowiedzi, takie jak „bardzo” lub „wcale”, jeżeli pytający nie będzie mógł zadać pytań wyjaśniających.
4. Jakie jest Pana (Pani) zdanie na temat dopłat do pakietów ITX?
Nawet gdyby pytanie było skierowane do pracowników branży turystycznej, czyni ono niebezpieczne założenie co do znajomości obowiązującej terminologii. Unikaj stosowania specjalistycznych terminów, chyba że jest to niezbędne, ale wówczas należy podać wyjaśnienie każdego użytego pojęcia (ITX oznacza taryfę podróży zryczałtowanej). Respondenci nie znoszą przyznawać się do swojej ignorancji!
5. Czy wolałby Pan (Pani) nie lecieć samolotem dla niepalących?
Pomocy! Co to oznacza? Respondent będzie musiał myśleć zbyt długo, aby to zrozumieć.
6. Co sądzi Pan (Pani) o kolorze i smaku lodów, które właśnie kupił?
Zadajesz dwa pytania w jednym. Opinie respondentów na temat koloru mogą się różnić od opinii na temat smaku.
W celu uproszczenia sprawdzenia i klasyfikacji informacji w kwestionariuszach powinno się wykorzystywać pytania zamknięte. Respondent jest wówczas proszony o wybranie jednej z kilku możliwych odpowiedzi lub pytanie jest tak sformułowane, że pytający może przyznać liczbę punktów z podanej skali. Przy pytaniach dychotomicznych respondent dokonuje wyboru między dwiema wykluczającymi się odpowiedziami. Do takich pytań należą pytania typu „tak/nie”.